Brzostowski Jan

Inżynier górniczy Jan Brzostowski herbu Kościesza urodził się 7 lipca 1865 r. w Berdyczowie na terenie Ukrainy z małżeństwa Faustyna oraz Rozalii z domu Szulz. Po śmierci ojca w 1871 r. sytuacja życiowa i materialna rodziny znacznie się pogorszyła, cały ciężar opieki nad córkami Stanisławą, Joanną, Feliksą oraz synami Aleksandrem, Janem, Józefem, Franciszkiem spadł na wdowę.

Jan Brzostowski ukończył gimnazjum realne o profilu matematyczno-przyrodniczym w Białej Cerkwi, po czym po dwukrotnych próbach dostania się na uczelnie rosyjskie z powodzeniem zdał egzamin konkursowy i wstąpił do Instytutu Górniczego w Petersburgu, który ukończył w 1889 r. uzyskując dyplom inżyniera górniczego. Karierę zawodową rozpoczął w Odessie w budownictwie cywilnym, by po roku przenieść się do Zagłębia Dąbrowskiego. Początkowo odbywał praktykę górniczą w kopalni „Hrabia Renard” w Sielcu. W 1891 r. podjął pracę w kopalni „Wiktor” w Milowicach najpierw przez pięć lat w charakterze sztygara, później inżyniera maszyn, zaś po przejęciu kopalni przez Sosnowieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych przez trzy lata na stanowisku zawiadowcy (naczelnego inżyniera). Od 1899 r. Brzostowski kontynuował karierę w Czeladzi wykonując pracę zawiadowcy kopalni „Saturn” działającej wtedy w ramach Consortium Saturn, a od 1900 r. Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego „Saturn”. W 1906 r. awansowano go na stanowisko dyrektora technicznego, funkcję tę pełnił do końca 1914 r. Jako entuzjasta mechanizacji i elektryfikacji przyczynił się w znaczny sposób do intensyfikacji procesów elektryfikacji kopalń „Saturn” oraz „Jowisz” wyposażonych w nowoczesne wówczas elektryczne maszyny wyciągowe w układzie Leonarda oraz trakcje elektryczne na dole z unikatowymi jak na owe czasy sygnalizacjami i elementami automatyki.

Instalowanie, a także eksploatacja maszyn na tak szeroką skalę sprawiały niemało problemów natury technicznej zwłaszcza, że odczuwalny był brak kompetencji w tych dziedzinach. Toteż pracownicy inżynieryjni zatrudnieni w zakładach przemysłowych Zagłębia, a przede wszystkim elektrycy od 1911 r. poczęli samorzutnie zbierać się na koleżeńskie posiedzenia dla omówienia spraw zawodowych i wymiany doświadczeń. Powstało w ten sposób Koło Elektrotechników liczące około 20 członków, do którego oprócz inżynierów elektryków należała również grupa sympatyków spośród inżynierów mechaników i inżynierów górniczych. Początkowo gromadzono się w prywatnym lokalu, co nie było ani wygodne ani bezpieczne, dlatego też podjęto decyzję o zalegalizowaniu Koła poprzez wstąpienie do jedynego istniejącego wówczas jawnie na terenie Zagłębia stowarzyszenia technicznego, jakim była Sekcja Górniczo-Hutnicza Warszawskiego Oddziału Towarzystwa Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu. Koło zostało przyjęte na prawach autonomicznych, było zupełnie luźne, nie miało statutu ani nawet regulaminu. Na jego przewodniczącego wybrano przez aklamację najstarszego wiekiem inż. Jana Brzostowskiego. Podczas zebrań odbywających się regularnie w soboty omawiano zagadnienia z praktyki zawodowej, słownictwa elektrotechnicznego, organizacji i wyszkolenia, a po ukończeniu posiedzenia przenoszono się gremialnie na pogawędkę towarzyską do kawiarni. Na VI Zjeździe Techników Polskich urządzonym w dniach 11-15 września 1912 r. w Krakowie Brzostowski został wybrany członkiem nowo powołanej Rady Zjazdów Techników Polskich liczącej 20 osób. Wszedł również do utworzonej na tym Zjeździe 10-osobowej delegacji Elektrotechników Polskich. W czerwcu 1913 r. w Kole Elektrotechników zrodziła się idea zawiązania Stowarzyszenia Techników w Sosnowcu. W dniu 24 czerwca 1913 r. w sosnowieckiej Resursie odbyło się zebranie z udziałem 150 zagłębiowskich techników, na którym postanowiono założyć Stowarzyszenie, organizację tegoż powierzono Kołu Elektrotechników. Po zarejestrowaniu statutu wzorowanego na statucie Stowarzyszenia Techników w Warszawie rozpoczęto działalność dnia 25 stycznia 1914 r. Powołano Zarząd pod prezesurą inż. Stanisława Skarbińskiego, inż. Brzostowski został zaś członkiem tego organu, ponadto sekcji Wydawnictw Technicznych zajmującej się przekładami obcojęzycznej literatury technicznej. Z nie mniejszym zaangażowaniem udzielał się w międzywojniu w Stowarzyszeniu Polskich Inżynierów Górniczych i Hutniczych. W latach 1928-1930 pracował w Komisji Rewizyjnej Koła SPIGH w Dąbrowie Górniczej, następnie od 1932 do 1939 r. w charakterze członka zarządu – jako wiceprezes Koła Śląskiego w Katowicach i w tym samym czasie był również członkiem Zarządu Głównego jako delegat Koła Śląskiego. W okresie 1932-1935 piastował funkcję przewodniczącego Sekcji Przewozu Zarządu Głównego, natomiast do wybuchu II wojny pozostawał członkiem Sekcji Odbudowy i Komisji Samopomocy Koleżeńskiej. Kilkakrotnie wybierany delegatem na Walny Zjazd SPIGH.

W trudnym momencie dziejowym – wybuchu I wojny światowej i wkroczenia wojsk niemieckich na obszar Zagłębia Dąbrowskiego Brzostowski stanął na czele ciała reprezentującego ludność Czeladzi – Komitetu Obywatelskiego – czuwającego nad bezpieczeństwem publicznym oraz aprowizacją uznanego następnie przez Niemców za tymczasowy zarząd cywilny.

Od 1915 r. był zmuszony zarabiać na życie jako prywatny przedsiębiorca. Stracił pracę w kopalni „Saturn” zwolniony przez okupacyjny personel kierowniczy, w atmosferze skandalu opuszczał mieszkanie służbowe na Starej Kolonii Saturn o czym informowała ówczesna prasa. Zajął się wtedy organizacją dostaw maszyn i urządzeń dla zakładów górniczych, przez kilkanaście tygodni unieruchomionych skutkiem zniszczeń celowo dokonanych przez Niemców.

W latach 1918-1921 piastował stanowisko dyrektora pierwszej w Polsce fabryki cementu portlandzkiego – Cementowni „Grodziec”. Ponadto pracował w charakterze członka Rady Gminnej w Grodźcu, w 1919 r. został także przewodniczącym Sejmiku Powiatowego w Będzinie oraz delegatem przedstawicieli Sejmików Powiatowych województwa kieleckiego do Polskiej Dyrekcji Ubezpieczeń Wzajemnych.

Poza pracą zawodową zajmował się w dużym stopniu działalnością polityczną. Od 1900 r. był członkiem i działaczem Ligi Narodowej, brał udział w kolejnych jej zjazdach i współpracował z Romanem Dmowskim oraz Zygmuntem Balickim. W okresie 1922-1927 był posłem na Sejm RP I kadencji z listy państwowej nr 8 – Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Jako członek Klubu Parlamentarnego Związku Ludowo-Narodowego pracował w licznych komisjach sejmowych: administracyjnej, komunikacyjnej, ochrony pracy, przemysłowo-handlowej i robót publicznych. W 1927 r. został wybrany do komisji nadzwyczajnej dla rewizji umów Ministerstwa Kolei.

W latach 1928-1935 był członkiem zarządu Towarzystwa Kopalń Węgla „Flora” Spółka Akcyjna. Między 1936 a 1939 r. Brzostowski prowadził administrację branżowego czasopisma – „Przegląd Górniczo-Hutniczy”. W periodyku tym opublikował dwie obszerne prace: „Krótki zarys powstania i rozwoju polskiego piśmiennictwa górniczo-hutniczego” dla upamiętnienia 30-lecia istnienia Przeglądu oraz „Bibliografię polskiego czasopiśmiennictwa górniczo-hutniczego” stanowiącą systematyczne zestawienie artykułów zamieszczonych w „Przeglądzie Górniczo-Hutniczym”, „Przeglądzie Technicznym” i „Czasopiśmie Górniczo-Hutniczym” w okresie od 1896 do 1933 r.

Na firmamencie czeladzkiego życia społecznego Jan Brzostowski jawił się bez wątpienia jako postać ze wszech miar niepospolita. Był jednym z inicjatorów utworzenia czeladzkiego Koła Polskiej Macierzy Szkolnej i pierwszym jego prezesem, członkiem pierwszego zarządu Domu Ludowego na Saturnie, działaczem Stowarzyszenia Spożywców „Praca”, Kasy Urzędników oraz Kasy Szpitalnej Towarzystwa „Saturn”, długoletnim czynnym członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” gniazdo Saturn, mimo opuszczenia którego w rezultacie wyprowadzki z Czeladzi nadal pozostawał w szeregach sokolich biorąc udział w ćwiczeniach fizycznych w gniazdach: Sosnowiec, Grodziec, Będzin, Mysłowice aż do 72. roku życia. Ponieważ w Czeladzi cieszył się wielką estymą znalazł się również w gronie członków Komitetu Budowy Kościoła parafialnego pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika ukonstytuowanego w 1904 r., któremu przez pewien czas przewodniczył dysponując bardzo szerokimi prerogatywami.

W dniu 25 lipca 1908 r. Jan Brzostowski wstąpił w związek małżeński z młodszą o dwie dekady Stefanią Pawel urodzoną w Wiedniu z ojca Jana i matki Apolonii Hoos. Świadkami sakramentu zawartego w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (Mariackim) byli ksiądz wikariusz parafii pw. Św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Czeladzi Bolesław Pieńkowski oraz Paweł Nawrocki. Ze związku przyszło na świat dwoje dzieci: syn Bolesław Jan (1911-1971) z wykształcenia inżynier budownictwa okrętowego oraz córka Danuta (1914-1963) absolwentka filologii angielskiej, pracująca jako tłumaczka m. in. w konsulacie amerykańskim w Gdańsku.

Pełne dramatyzmu są losy Jana Brzostowskiego w okresie II wojny światowej. Zagrożony aresztowaniem w ramach niemieckiej Akcji AB mającej na celu eksterminację przedstawicieli elity społeczeństwa polskiego opuścił Zagłębie Dąbrowskie chroniąc się najpierw w Mysłowicach. Później udało mu się przedostać na teren Generalnego Gubernatorstwa, ostatnie lata swego życia spędził w Krakowie mieszkając przy ulicy Universität Straße (przed wojną Marszałka Józefa Piłsudskiego). Z obawy o życie i bezpieczeństwo członków swojej rodziny nie utrzymywał z nimi żadnego kontaktu. Jego najbliżsi przez wiele lat nie znali schyłkowego okresu życia Brzostowskiego ani okoliczności jego śmierci. Sądzili, że zginął z rąk Niemców. Ostatnią pamiątkę po mężu i ojcu stanowi fotografia inżyniera przeznaczona synowi i zawierająca dedykację z oznaczeniem daty – 18 stycznia 1940 r. – pieczołowicie przechowywana przez wnuczkę Jana Brzostowskiego.

Inżynier Jan Brzostowski zmarł śmiercią naturalną w wyniku uwiądu starczego dnia 19 grudnia 1944 r. w Krakowie. Trumnę z ciałem złożono 22 grudnia na cmentarzu Rakowickim do ziemnego grobu, który nie dochował się do czasów współczesnych.

 

 


Źródła:
Z. Białkiewicz, Jan Brzostowski. Pionier elektryfikacji kopalń węgla kamiennego, „Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa” 1999, nr 11, s. 54-57.
Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Najświętszej Marii Panny w Krakowie. Księga małżeństw 1900-1912.
Archiwum Państwowe w Katowicach, 846 Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe „Saturn”, sygn.84.
Jednodniówka Jubileuszowa Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Czeladzi 1906-1936.
Księgi cmentarne cmentarza Rakowickiego w Krakowie.

Skip to content