Pierwsza wzmianka o Czeladzi pochodzi z dokumentu noszącego datę 1 sierpnia 1228 roku. Choć pod względem formalnym uchodzi on za falsyfikat, to historycy uważając zawarty w nim opis nadań w zasadzie za wiarygodny czerpią z niego pełnymi garściami, bowiem stanowi on najważniejsze źródło do poznania Czeladzi od strony stosunków własnościowych, osadniczych i gospodarczych we wczesnym średniowieczu.

Istotnymi elementami wiodącymi, mobilizującymi do osadnictwa i decydującymi o rozwoju gospodarczym były walory fizjograficzne terenu oraz położenie na jednym z priorytetowych szlaków handlowych o europejskim znaczeniu prowadzącym z zachodniej i środkowej Europy poprzez Wrocław, Opole, Bytom do Krakowa i dalej na wschód. Przebieg tej drogi przez ukształtowaną już urbanistycznie Czeladź pokrywał się z główną osią drożną miasta.

Istotnym wydarzeniem dla Czeladzi była lokacja dokonana z woli księcia opolskiego Władysława. Na pewno nie stało się to przed 1262 rokiem, nie później jednak niż przed 1281 rokiem. Przypuszczalnie miała charakter wójtowski. Nieznany z imienia zasadźca zobowiązywał się do założenia miasta, a w zamian uzyskiwał uposażenie, w skład którego wchodziły dwa łany wolne od czynszu. Nadto cztery zagrody, czyli gospodarstwa chłopskie zobowiązane do pracy na jego rzecz, staw rybny oraz prawo połowu ryb w Brynicy. Otrzymał także jedną trzecią z kar sądowych i prawo założenia browaru. Pod lokację zasadźca dostał kilkadziesiąt łanów, z czego 32 stały się użytkami rolnymi.

Przeprowadzona w XIII wieku lokacja Czeladzi ukształtowała stabilny co do zasady, a modyfikowany w szczegółach na przestrzeni lat model ustrojowy miasta oparty na zasadzie samorządowej tj. rządzenia się poprzez własne organy miejskie obsadzane personalnie z grona własnych mieszczan. Była to władza jednocześnie uchwałodawcza i zarządzająco-wykonawcza. Wprawdzie pierwsza wzmianka źródłowa o czeladzkiej radzie miejskiej pochodzi z 1490 roku, to jednak niewątpliwie początki tego organu samorządowego muszą sięgać okresu bezpośrednio po wprowadzeniu praw miejskich według wzorca magdeburskiego, jako że rada stanowiła węzłowe ogniwo samorządzenia się nowo powstającego miasta.

Oblicze gospodarcze Czeladzi w przeciągu wielu stuleci określała przede wszystkim działalność rolniczo-hodowlana stwarzająca znaczne zapotrzebowanie na artykuły rzemieślnicze. Z zapisu z roku 1671 wiadomo, że rzemiosło zorganizowane było w jeden zbiorowy cech skupiający szewców, krawców, kowali, sukienników, tkaczy, kuśnierzy, bednarzy i rzeźników. Poważną rolę w gospodarce odgrywał również handel. We wczesnym okresie rozwoju miasta ważnymi placówkami handlowymi były karczmy, później natomiast życie handlowe toczyło się na rynku i w jego otoczeniu.

W latach 1444-1790 miasto wchodziło w skład Księstwa Siewierskiego suwerennego terytorialnie i jurysdykcyjnie wobec Rzeczypospolitej będącego pod władzą biskupów krakowskich. Na podstawie ustaw Sejmu Czteroletniego z roku 1790 i 1791 ziemie Księstwa Siewierskiego zostały włączone do dóbr koronnych, a Czeladź uzyskała status wolnego miasta Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku miejscowość przyłączono do państwa pruskiego – prowincji nazywanej Nowym Śląskiem, w latach 1807-1815 przynależała do Księstwa Warszawskiego, po kongresie wiedeńskim znalazła się w granicach Królestwa Polskiego początkowo w województwie krakowskim, od 1837 w guberni krakowskiej, od 1841 roku – w kieleckiej, od 1844 roku – radomskiej, a od 1867 roku – piotrkowskiej.

Bez wątpienia poważny cios dla Czeladzi stanowiła utrata miejskiego statusu. Decyzję o przekształceniu miasta w osadę z wybieralnym przez zebrania gromadzkie sołtysem na czele, a następnie przyłączeniu do nowo powstałej gminy Gzichów, podjął w 1870 roku Komitet Urządzający w Królestwie Polskim między innymi na podstawie niskiego poziomu rozwoju gospodarczego i niedostateczności dochodów. W ówczesnej świadomości czeladzian przeprowadzoną reorganizację odebrano zaś jako akt polityczny – element represji władz carskich skierowany przeciw mieszkańcom miast, z których pochodzili powstańcy biorący udział w niepodległościowym zrywie styczniowym.

Decydującym czynnikiem dla rozwoju i znaczenia Czeladzi począwszy od II połowy XIX wieku stał się węgiel kamienny. Widoczne miejscami płytko usytuowane ślady skał stanowiły asumpt do ich poszukiwań, najpierw sposobem odkrywkowym nie wymagającym trudnych rozwiązań technicznych. Znaczący okres w historii czeladzkiego górnictwa węgla kamiennego rozpoczęło uruchomienie dwóch kopalń „Saturn- Jupiter” od 1899 roku „Saturn” oraz „Ernest-Michał” od 1900 roku „Czeladź”, które zreorganizowały stosunki gospodarcze równolegle przyczyniając się do ukształtowania krajobrazu industrialnego.

Wraz z wybuchem I wojny światowej i zainstalowaniem się cywilnych władz niemieckich w Czeladzi wzrosła nadzieja na odzyskanie praw miejskich. Oczekiwaną zmianę w tym zakresie przyniosło ogłoszenie w 1915 roku ordynacji dla miast pod niemiecką okupacją pozwalającej na mianowanie rady miejskiej, której ważność rozporządzeniem naczelnika zarządu przy Generałgubernatorstwie Warszawskim została rozciągnięta na gminę Czeladź wraz z kopalniami „Saturn” i „Czeladź”.

Motorem napędowym czeladzkiej gospodarki, a zarazem symbolem postępu technologicznego aż do lat 70. XX wieku było górnictwo. Wtedy to zaczęły się wyczerpywać dogodne do eksploatacji zasoby węgla i miasto stanęło przed problemem restrukturyzacji branży, a co za tym idzie – zatrudnienia. W 1973 roku połączono KWK „Czeladź” z KWK „Milowice”, natomiast trzy lata później powstał wspólny organizm gospodarczy pod nazwą KWK „Czerwona Gwardia” skupiający KWK „Czeladź-Milowice” oraz KWK „Czerwona Gwardia”. W przestrzeni miejskiej zaczęły pojawiać się także nowe zakłady przemysłowe pracujące na rzecz budownictwa i górnictwa, których zadaniem była zmiana podstaw lokalnej gospodarki. W 1969 r. powstały dwa duże przedsiębiorstwa budowlane: Baza Spedycyjno-Transportowa Przemysłu Cementowego (późniejszy „Transbud”) oraz Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Gospodarki Maszynami Budownictwa Miejskiego (późniejszy „Energopol”). W roku 1971, na bazie majątku pokopalnianego, utworzono filię Gliwickich Zakładów Tworzyw Sztucznych, która wkrótce przekształciła się w samodzielne przedsiębiorstwo Zakłady Tworzyw Sztucznych „Erg” – pierwsza w Polsce fabryka okien z PCW. Z kolei w roku 1972 ruszyły Zakłady Doświadczalne Automatyki Górniczej (dzisiejszy PEG), następnie zaś uruchomiono Hutnicze Przedsiębiorstwo Budowlano-Montażowe „Budohut”.

Transformacja z gospodarki centralnie kierowanej do gospodarki rynkowej przypadająca na lata 90. ubiegłego stulecia zdynamizowała procesy społeczno-ekonomiczne wpływając na zasadniczą zmianę kierunków przeobrażeń w mieście w sferach: politycznej (polityka lokalna, władze samorządowe), funkcjonalnej oraz przestrzennej. Silna deindustrializacja, rozwijanie sektora szeroko rozumianych usług, jak i przemiany w strukturze zatrudnienia niewątpliwie przyczyniły się do zaniku typowego dla epoki przemysłowej etosu pracy. Jednocześnie demokratyzacja życia gospodarczego zainicjowała procesy indywidualnej przedsiębiorczości i napływu inwestycji doprowadzając tym samym do zmiany struktury funkcjonalnej Czeladzi oraz zintensyfikowania roli usług.