W 2016 roku Muzeum Saturn realizuje przy współpracy z Towarzystwem Powszechnym „Czeladź” projekt „Saturn – poprzemysłowe dziedzictwo Czeladzi”. Przedmiotem przedsięwzięcia jest historia i architektura kopalni „Saturn” w Czeladzi oraz narosłego wokół niej osiedla robotniczego.
Kopalnia „Saturn” była drugą po piaskowskiej kopalnią w mieście, która odcisnęła trwałe piętno na obliczu miasta i jego strukturze społecznej, a efekty jej ponad stuletniego funkcjonowania widoczne są w krajobrazie Czeladzi po dzień dzisiejszy. Powstała w II poł. XIX wieku, ale apogeum prosperity zyskała dopiero po przejęciu jej w 1899 roku przez Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe „Saturn”, założone przez łódzkich przemysłowców. To właśnie dzięki działalności Towarzystwa zakład wydobywczy sukcesywnie rozbudowano, wznosząc na jego terenie unikatowej wartości budynki, projektowane przez uznanych architektów – co jest w regionie sytuacją nie mającą precedensu! Zlokalizowane w sąsiedztwie kopalni, powstające w dwóch etapach – przed I wojną światową i w latach 20. XX wieku – osiedle robotnicze było nie tylko wynikiem prosocjalnej działalności finansistów, ale także efektem przemian zachodzących w społeczeństwie. Powstająca od ostatniego dziesięciolecia XIX wieku kolonia robotnicza z czasem zaczęła być uzupełniana o obiekty użyteczności publicznej – dom noclegowy, klub urzędników, remizę strażacką oraz budynki zarządu kopalni, tworząc tym samym duże osiedle z w pełni rozwiniętym programem socjalnym – drugą najnowocześniejszą dzielnicę miasta, zapewniającą komfortowe i godne pozazdroszczenia przez ówczesnych warunki mieszkaniowe. Zarówno obiekty mieszkalne, użyteczności publicznej, jak i budynki kopalniane charakteryzują się unikatowym charakterem i wysokim poziomem formalnym, stanowiąc tym samym oryginalny krajobraz miasta. To one przez szereg lat decydowały o obliczu Czeladzi, a ich ponadczasowe piękno, dziś nie zawsze doceniane, stanowi jedno z podstawowych bogactw miasta, zasługujących na rzetelne opracowanie i wyeksponowanie szerszemu odbiorcy.
W skład projektu wchodzić będą następujące wydarzenia:
- Spacer edukacyjny po czeladzkim Zarzeczu – pośród budynków osiedla robotniczego oraz wokół terenów dawnej Kopalni „Saturn”.
- Wystawa fotografii Krystiana Niedbał – jednego z najlepszych w regionie fotografów młodego pokolenia, laureata wielu prestiżowych nagród specjalizującego się w fotografowaniu przestrzeni poprzemysłowych, dokumentujących współczesność osiedla robotniczego, a także ukazujących piękno dawnych budynków kopalnianych. Fotografie będą stanowić bogatą dokumentację aktualnego stanu podupadających obiektów i będą okazją do zaprezentowania miejsc już niedostępnych dla normalnego odbiorcy, uwieczniając także te budynki, które z racji swojej kondycji mogą niebawem przestać istnieć. Ponadto pokażą piękno zapomnianego osiedla robotniczego, wydobyte okiem fotografia-artysty. Wystawę zainauguruje uroczysty wernisaż.
- Publikacja książki, zwieńczona wieczorem promocyjnym. Powstająca książka opracowywana jest przez historyków z Muzeum Saturn i stanowić będzie fachowe kompendium wiedzy na temat dziedzictwa pozostawionego w Czeladzi przez Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe „Saturn”. Autorki książki skoncentrują swoją uwagę głównie na kwestiach architektonicznych i urbanistycznych, podkreślając przy tym także aspekt socjalny, związany ze świadomą polityką właścicieli kopalni, dbających o warunki życia swoich pracowników. Książka zilustrowana zostanie bogatym materiałem ikonograficznym, na który złożą się zarówno niespotykane, niepublikowane dotąd archiwalne fotografie i pocztówki (ze zbiorów Muzeum Saturn w Czeladzi oraz ze zbiorów prywatnych), ale także współczesne fotografie dokumentacyjne, wykonane wcześniej przez Krystiana Niedbał.
Zadanie publiczne „Saturn – poprzemysłowe dziedzictwo Czeladzi” jest współfinansowane ze środków Miasta Czeladź.